Düzyazı Türleri 3 / Gezi Yazısı (Seyahatname)

Yazarların gezilerde gördükleri yerlerin ilgi çekici ayrıntılarını özenli bir üslupla aktardıkları yazı türüdür gezi yazıları. Düşünce yazısı olduğu kadar edebi yazılardır da. Amaç, görülen yerlerin doğasını, tarihini, toplumsal yaşamlarını, gelenek ve göreneklerini tanıtmaktır. Çoğu gezi yazısı, tarihi belge niteliği de taşır. İzlenimler belli bir üslupla yazıldığından okuması keyifli birer edebi esere de dönüşürler.

Gezi yazılarının başarısı, okurda, tanıtılan yere merak uyandırmasıyla doğrudan ilişkilidir. Ayrıca sıradan şeyler değil, ilginç ayrıntılar anlatması da önemlidir. Bu ayrıntılar, gezilen yerlerin ekonomik faaliyetleri, doğal güzellikleri, yöresel lezzetleri, tarihi eserleri, müzeleri, sergi ve fuarları, fabrika ve endüstri merkezleri, çalışma hayatı, eğlence merkezleri, eğitim ve öğretimi, sportif faaliyetleri, siyasi hayatı, orijinal özellikleri, bölgede kurulan uygarlıklar, bölgede yaşayanların etnik kimlikleri, dilleri, inançları, yaşayışları vb. olabilir.

Tarih, toplum bilim ve hukuka kaynaklık eden bu eserlerde, dil ve üslup da çok önemlidir. Anlatılan özellikler izlenimlerle pekiştirilerek akıcı ve etkileyici bir üslupla verilmelidir. Dilin göndergesel işlevini kullanan yazar, açıklayıcı anlatım tekniğinin yanı sıra, betimleyici ve öyküleyici anlatımlardan da yararlanır. Bu yazı türünde öznellik ve nesnellik iç içedir. İyi bir gözlem ürünü olan bu tür, çok yönlü anlatım olanaklarına sahiptir. Kısa ya da uzun oluşu yazarına ve gezilen yerin zenginliğine bağlıdır.

Belli bir plan doğrultusunda oluşan bu yazılar, uzun bir gezinin tamamını anlatabilir, anı-gezi türünde olabilir ya da gezinin amacına göre, sadece bir özellik işlenebilir. Örneğin müzeler, tarihi binalar ya da yöresel yemekler...

İnsanlar geçmişten günümüze hep farklı yerleri görme isteğinde olmuştur, buraları başkalarıyla paylaşma isteği de bu türün ortaya çıkışındaki en önemli nedendir. Eğer bu paylaşımlar, ilginç bilgiler içeriyorsa, akıcı, duru ve açık, yalın bir anlatıma sahipse, yazar amacına ulaşmış demektir. Böylelikle okur da, yazarın gözünden oraları görmüş olur.

Gezilen yerle ilgili çok yönlü bilgi ve izlenim aktaran gezi yazıları, geçmişle gelecek arasında bağ kurar, toplum ya da topluluklar arası iletişim kurar, fikir verir.