CİRAZ: SU / Roman

SU

Uyumsuz Defne Kaman’ın Maceraları

“Başlangıçta yalnız su vardı.”

“SU.

SU vardı. Başlangıçta sadece SU vardı.

Evvelce gök, ay, güneş, hava, ateş, toprak ve ağaç yoktu: Sadece SU vardı."

Kamanlık yani Sibirya’dan Anadolu’ya yayılan Şamanizm, bugün Anadolu'da yaşayan her kültürü derinden etkilemiş kadim bir gelenektir. Kamanlığın dört unsuru olan SU, TOPRAK, HAVA ve ATEŞ'tir. İşte Buket Uzuner bu kültürden yola çıkarak SU romanını yazıyor, çok da iyi yapmış doğrusu. 2012’de yayımlanan Su kitabı bir dörtleme olarak tasarlanmış, şimdi 2015’te TOPRAK piyasaya sürüldü. İlk yayımlandığında okuduğum SU, hem Şamanizm hem de Kutadgu Bilig, ilgi alanıma girdiği için, beni fazlasıyla kendine bağladı. Şimdi sırada TOPRAK romanı var, onu da severek okuyacağımdan eminim. Polisiye kurgusunda olması da, romanı rahat okunur kıldığı için, dördüne de hazırım diyebilirim.

"Aklın süsü dil, dilin süsü sözdür. Kişinin süsü yüz, yüzün süsü gözdür." Yusuf Has Hacip

İlk roman SU, Kutadgu Bilig'den dizelerle başlıyor.

11. yüzyılda Karahanlı sahasında yazılan ilk Türk-İslam eseri Kutadgu Bilig ve Kamanlık yani Şamanizm arasında gidip gelen bir macera bu. Kahramanımız Defne Kaman, kayıp bir gazetecidir. Anneannesi Umay'sa, Kaman bir şifacı gibi duruyor karşımızda. Defne, çocukluğundan beri hep uyumsuz bulunmuş farklı ve ilginç bir karakter, roman boyunca bazen insan olarak, bazen de bir yunusla özdeşleşerek bütünler hikayeyi. Defne’nin aranması sırasında, Kutadgu Bilig’in şifreleri de önümüze serilir, SU kitabı aracılığıyla. SU, kayıp gazetecinin günlüğüdür ve romanda kılavuz niteliğindedir.

Mutluluk veren bilgidir Kutadgu Bilig. Yusuf Has Hacip, bilgi, söz, ahlak, dünya ve ahiret gibi pek çok temayı, alegorik bir üslupla mesnevileştirmiştir. Bugün bile geçerliliğini koruyan sözler vardır eserde. Bir anlamda bilgeliğin şifresidir.

Komiser Ümit Kaman, romana polisiye tadı vermek için yaratılmış bir kahraman. Defne’nin gizemli kayboluşu da süsleme bir olgu, asıl konu Şamanizm. Pek çok simge var bize şaman öğretisini anlatan ve tabi Kutadgu Bilig’teki bilgelik de romanın omurgası… Kamanlık Türklerin en eski inançlarındandır ve günümüzde bile hala pek çok şey Şamanizm geleneğine bağlıdır, Türkler bu geleneği Kamanlık diye adlandırmıştır. Örneğin nazar boncuğu takma, kurşun dökme, istenmeyen bir durumdan korunmak için tahtaya üç kere vurma gibi davranışlar Kaman geleneğinin bugünkü yansımalarıdır. Belki de o nedenle yazar, İslamiyetin ilk Türkçe kitabıyla Şamanizmi birleştirerek anlatmıştır. Bu iki güçlü temayı işlerken de günümüz insanının yaşadığı karmaşaları, çatışmaları, Alevilik-Sünnilik, kadın cinayetleri ve doğa katliamı ekseninde vermiştir.

Defne Kaman’ın günlük tarzında SU kitabı/defteri, bizim geçmiş ve günümüzle bağımızı sağlayan bir unsur olarak konmuş romana. Kutadgu Bilig’i de bu günlük sayesinde hatırlıyoruz aslında. Sahaf Semahat günlükteki Kutadgu Bilig şifrelerini çözen karakter. Defne bir anlamda bu günlükle, kayboluşunun gizemini de anlatır. Roman boyunca komiser Ümit Kaman, Sahaf Semahat ve anneanne Umay Bayülgen, Defne’yi kendi yöntemleriyle ararlar. Bu sırada karşılarına duyarlı gazeteci Defne’nin ele aldığı sosyal konularla ilgili gerçekler de çıkar.

Güzel bir polisiye roman bu ama daha çok simgelerle Kamanlık öğretisi gibi. Polisiye unsurlar ikinci planda kalmış aslında, ön planda kültür ve gelenekler; geçmiş ve bugün var. Anadolu kültürlerinin, Orta Asya ve Sibirya mitolojilerinin esintisi var, en çok da Şamanizm'in...

Kitabı okuyun ve bitirdikten sonra biraz da Kutadgu Bilig beyitlerinden okuyun, onu da araştırın derim. Edebiyat tarihimizin bu hazinesi yitip gitmesin diye, belki biri de çıkar, Kutadgu Bilig’in hikayesini günümüz Türkçesiyle yeniden yazar. Yayımlanan Kutadgu Bilig'ler oldukça basit 100 Temel Eser baskıları ne yazık ki! Gençler kültürümüzü ne kadar da az tanıyor öyle değil mi?!.. Edebiyat derslerinde zorla öğrettiğimiz kadarıyla kalmamalı bence bu tarz eserler. Vampir hikayelerinin tavan yaptığı günümüzde, Kutadgu Bilig gibi eserlerin tanınmaması içler acısı doğrusu!..