Düzyazı Türleri 6 / Tenkit

Düşünce yazılarından olan eleştiriler, sinema filmi, roman, piyes vb. eserleri inceleyen yazılardır. Bir sanat eserinin yapısını, dil ve anlatımını inceler, niteliklerini çözümleyerek olumlu ya da olumsuz yönlerini açıklar, değerli ve değersiz yanlarını gerekçeleriyle sunar bu  yazılar. Ele alınan eserin türüne ve eleştirmenin yaklaşımına göre çeşitlenirler. Bunlar tarihsel, toplumbilimsel, sanatçıya dönük, eleştirmene dönük ve esere dönük eleştirilerdir.


Eserin yazıldığı zaman dilimine özgü özellikler taşıdığı düşünülen, tarihi nitelikli eserleri inceleyen eleştiriler tarihsel; eserin toplumsal yapının bir yansıması olduğunu görerek eseri inceleyen eleştiriler toplumbilimsel; biyografik özellikler taşıyan eserleri inceleyen eleştirilere sanatçıya dönük; kendi kişisel beğenilerinden yola çıkarak yazılan eleştirilere eleştirmene dönük; sadece eserin teknik niteliklerini inceleyen eleştirilere de esere dönük eleştiri denir. Bir edebi eserin okur üzerinde yarattığı etkilerden yola çıkarak eseri anlatan eleştirilere izlenimsel eleştiri denir.

Eserin incelenmesi sırasında nesnel yargılarda bulunulması gerekir, eleştirmen eserin zayıf yönlerini sağlam temellere dayandırarak açıklamalıdır. 

Edebiyatımızda eleştiri türü Tanzimat döneminde görülmeye başlar. İlk eleştiri yazısı, bu dönemde Namık Kemal'in kaleminden çıkan Edebiyatımız Hakkında Bazı Mülahazatı Şamildir adlı yazıdır, ilk eleştiri kitabı ise, yine Namık Kemal'e ait Tahrib-i Harabat'tır.

Batı edebiyatında ise Boileau, bu türün önemli temsilcisidir.