Nurullah Ataç

Türk edebiyatına batılı anlamda deneme yazı türünü kazandıran dilci yazarımızdır Nurullah Ataç, deneme yazarı olduğu kadar bir eleştirmendir de. Aynı zamanda Türkçenin doğru ve etkili kullanımında da öncü isimlerdendir. Cumhuriyet döneminin düşünürlerinden de olan Nurullah Ataç, eleştiriyi de ciddi bir yazı türü olarak tanıtmış ve yaygınlaşmasını sağlamıştır. Önceleri öznel eleştiriden yana olsa da sonraları bunun yanlışlığını görmüş ve nesnel bakış açısıyla eleştiriler yazmıştır. Nesnel değerlendirmenin önemini vurgulayan Nurullah Ataç, Türk eleştirisinin kuramını da oluşturmaya çalışmış bir üstattır. Öyle ki, hem olumlu hem de olumsuz eleştirileri edebiyatımızın gelişimine büyük katkı sağlamıştır. 

Tariz / Huzuri

Söylenen sözün ya da kavramın büsbütün tersini kast etme sanatıdır tariz. Gerçek ve mecaz anlamların hiçbiri kastedilmez.

Bir nasihatım var zamana uygun

Tut sözümü yattıkça yat uyanma

Meşhur bir kelamdır sen kazan sen ye

El için yok yere ateşe yanma

Zamanı anlatan, eleştiren sözler bunlar. Tembel, bencil ve yüreksizlere eleştiri... Şair Huzuri, bu sözleri çok uzun zaman önce söylemiş Ters Öğüt Destanı'nda ama belli ki günümüzde de pek bir şey değişmemiş.

ağlamak ve gülmek / İlhan Selçuk

“Özgürlüğün elleri nasırlıdır.” diyor İlhan Selçuk, Ellerimizden Öğreneceğimiz Çok Şey Var denemesinde. Eşitliğe, özgürlüğe karşı çıkanlara kibar bir tepki aslında onun bu eller yazısı.

“Evet, beş parmak bir değil ama yürekten kaynaklanan kan, her parmağın ucuna dek, tüm bedene hakçasına yayılmaz mı? Hangi parmağın beslenmesi hangi parmaktan eksik?”

Roterdamlı Erasmus / Deliliğe Övgü

Desiderius Erasmus

          15. yüzyılın ikinci yarısından sonra yaşayan bir hümanisttir Erasmus. Eserlerini Latince yazdığı için, soylular tarafından okunmuş, çağında halka ulaşamamıştır. Çevresinde krallar ve soylular olan Erasmus,bir düşünür olduğu kadar, bilim adamı, din adamı ve klasik edebiyat araştırmacısıdır da.  Ona göre “gerçek bilgelik, deliliktir ya da  kendini bilge sanmak, gerçek deliliktir.”